Αναζητούσα διέξοδο στην επιστημονική φαντασία

Συνέντευξη στον Θανάση Νιάρχο που δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ Σαββατοκύριακο στις 30-31 Ιουλίου 2022

Ποια βιβλία που διαβάσατε στα παιδικά και στα εφηβικά σας χρόνια αισθάνεστε να σας έχουν καθορίσει και να παραμένουν μια ζωηρή και συγκινημένη παρακαταθήκη και ανάμνηση;

Ξεκίνησα διαβάζοντας κυρίως επιστημονική φαντασία. Ίσως το γεγονός ότι έμεινα ορφανός σε ηλικία εννέα χρόνων και οι συνθήκες που διαμορφώθηκαν μετά τον θάνατο του πατέρα μου ήταν πολύ σκληρές είχαν ως αποτέλεσμα να αναζητώ διέξοδο διαβάζοντας κυρίως βιβλία επιστημονικής φαντασίας. Με μεγάλη προτίμηση στον Ισαάκ Ασίμοφ και τον Αρθουρ Κλαρκ. Η «Γαλαξιακή Αυτοκρατορία» μαζί με την «Οδύσσεια του Διαστήματος» είναι τα βιβλία που με επηρέασαν πάρα πολύ. Τα άλλα βιβλία που διάβασα εκείνη την περίοδο είχαν σχέση με την καταγωγή μου. Είμαι ποντιακής καταγωγής και άκουσα τις σχετικές ιστορίες μέσα από τις διηγήσεις της γιαγιάς μου, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να στραφώ πολύ νωρίς σε βιβλία που μιλούσαν για τη Μικρασιατική Καταστροφή, όπως τα «Ματωμένα χώματα» της Διδώς Σωτηρίου. Αργότερα διάβασα πολλούς συγγραφείς που αναφέρονταν στο Εμφύλιο Πόλεμο. Προσπαθούσα να καταλάβω σε σχέση με τα προβλήματα που είχε δημιουργήσει η Μικρασιατική Καταστροφή και ο Εμφύλιος, πώς είχε διαμορφωθεί η πολιτική κατάσταση όπως τη ζούσα στα εφηβικά μου χρόνια.

Σίγουρα η απώλεια του πατέρα σας σε ηλικία εννέα χρόνων θα πρέπει να αποτέλεσε και το σκληρότερο βίωμα των παιδικών σας χρόνων. Θα θέλατε να αναφερθείτε στις επιπτώσεις της απώλειας αυτής στη διαμόρφωσή σας;

Όταν είσαι εννέα χρόνων, είναι λίγο δύσκολο να συνειδητοποιήσεις το μέγεθος της απώλειας. Οφείλω να ομολογήσω ότι τον πατέρα μου τον έκλαψα πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του. Είχα να αντιμετωπίσω τις πρόσθετες δυσκολίες μιας μητέρας που δεν δούλευε και δεν μπορούσε να δουλέψει γιατί έπρεπε να μεγαλώσει τρία παιδιά – ο αδελφός μου και η αδελφή μου ήταν πολύ μικρότεροι από μένα. Αυτή η πολύ δύσκολη οικογενειακή κατάσταση μας υποχρέωνε κάθε καλοκαίρι, που τέλειωναν τα σχολεία, να πηγαίνω στο χωριό και να δουλεύω μαζί με την οικογένεια του αδελφού της μητέρας μου στα καπνά – κάτι που μας επέτρεπε να εξασφαλίσουμε τα προς το ζην για να μπορώ να τελειώσω το λύκειο και να συνεχίσω μετά τις σπουδές μου. Αυτή η περίοδος με επηρέασε βιωματικά οσοδήποτε άλλο – δηλαδή το γεγονός ότι κάθε καλοκαίρι δούλευα στα καπνά και τον χειμώνα πήγαινα στο σχολείο στη Λάρισα – τα αδέλφια μου στο δημοτικό και εγώ στο γυμνάσιο. Αυτές οι δύσκολες συνθήκες που βιώσαμε ως οικογένεια στα παιδικά και τα εφηβικά μου χρόνια, υπήρξαν η αφετηρία για τη διαμόρφωση αργότερα των απόψεών μου γύρω από τον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας, γύρω από την ανάγκη και τη σημασία του κράτους πρόνοιας, γιατί τη δεκαετία του ’70 δεν υπήρχε κράτος πρόνοιας στην Ελλάδα.

Ποιο θεωρείτε το εντυπωσιακότερο ταξίδι που έχετε κάνει ως σήμερα στον κόσμο ολόκληρο;

Αν ένα ταξίδι αισθάνομαι πως θα μείνει γραμμένο στη μνήμη μου πολύ έντονα είναι στην Κίνα, όταν συμμετείχα σε μια αποστολή του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος μαζί με εκπροσώπους από άλλα κόμματα. Ηταν τις μέρες που ξεκίνησε η μεγάλη χρηματοοικονομική κρίση, Σεπτέμβριος του 2008. Στόχος να συζητήσουμε μαζί με τους Κινέζους, που ήταν τότε σε μια διαδικασία αναζήτησης, τι δρόμο έπρεπε να ακολουθήσουν στο πλαίσιο της σταδιακής απελευθέρωσης της οικονομίας τους, αν η οικονομία τους δηλαδή θα έπρεπε να λειτουργήσει στα πρότυπα της αμερικανικής ή στα πρότυπα της ευρωπαϊκής οικονομίας όπως την είχαν συνδιαμορφώσει οι σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις. Με ένα κράτος πρόνοιας και με μια κοινωνική πολιτική εμείς θα προσπαθούσαμε να τους εξηγήσουμε ότι σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης είναι πιο ουσιαστικό να υιοθετήσουν το ευρωπαϊκό παρά το αμερικάνικο υπόδειγμα. Καταλαβαίναμε πως αν η Κίνα υιοθετούσε το αμερικάνικο υπόδειγμα, ο κίνδυνος που διέτρεχε η Ευρώπη ήταν όλες οι κατακτήσεις των σοσιαλδημοκρατικών κυβερνήσεων, μετά τον πόλεμο, να αναιρεθούν γιατί δεν θα μπορούσαν να στηρίξουν αυτές τις κοινωνικές κατακτήσεις ενώ θα είχαν τον ανταγωνισμό μιας πλήρους απελευθερωμένης οικονομίας. Δεν πετύχαμε πολλά πράγματα αλλά μου δόθηκε η ευκαιρία να επισκεφτώ μέρη που ήταν ένα παιδικό μου όνειρο, όπως το Σινικό Τείχος και ο Πήλινος Στρατός.

Ποια πιστεύετε πως είναι η σημαντικότερη «πληγή» σε παγκόσμιο επίπεδο που θα αφήσει η περίοδος της πανδημίας αλλά και ποιες ενδεχομένως «αισιόδοξες» προοπτικές μπορεί να διαγράφονται εξαιτίας της;

Νομίζω ότι είναι πολύ δύσκολο να χαρτογραφήσουμε ποιες θα είναι οι συνέπειες. Σίγουρα έχει αλλάξει η συμπεριφορά μας. Πολλοί πιστεύουν ότι εξόχως δραματικά γεγονότα που σημειώνονται το τελευταίο διάστημα και κυρίως οι μητροκτονίες και οι συζυγοκτονίες σχετίζονται σε ένα μεγάλο βαθμό με όλα αυτά που ζήσαμε τα τελευταίο δυόμισι χρόνια. Είμαι όμως σίγουρος ότι θα αλλάξουν πάρα πολλά πράγματα τόσο σε επίπεδο γεωπολιτικής όσο και γεωοικονομίας. Οι προτεραιότητες που έχουν διαμορφωθεί από τη δεκαετία του ’80, όταν κυριάρχησε η λεγόμενη Συναίνεση της Ουάσιγκτον, με πολιτικούς εκπροσώπους τον Ρέιγκαν και τη Θάτσερ που μιλούσαν για την ανάγκη πλήρους απελευθέρωσης των αγορών και περιορισμού του ρόλου του κράτους, έχουν ανατραπεί. Σήμερα αρχίζει να διαμορφώνεται μια νέα τάση, αυτή της επιστροφής στο εθνικό κράτος γιατί το εθνικό κράτος ήταν αυτό που εκλήθη να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της πανδημίας. Σίγουρα η υπερπαγκοσμιοποίηση, δανείζομαι τον όρο από τον Ντάνι Ρόντριγκ, δεν έχει μέλλον και προοπτική, δεν μπορώ όμως και να διανοηθώ έναν κόσμο όπου θα πάψουν να υπάρχουν εμπορικές συναλλαγές, έναν κόσμο όπου όλα θα γίνονται με αποκλειστικό κριτήριο τις εθνικές προτεραιότητες.